මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවය සහ එහි න්‍යායාත්මක බලපෑම...

      සාක්ෂරතාවය යනු මානව ඉතිහාසයේ ආරම්භයේ සිටම සිට ම එදිනෙදා ජීවිතය සඳහා මානවයාට අත්‍යවශ්‍ය වූ සාධකයකි. සරලව ගත් කල එහි ඇත්තේ යමෙකුට කියවීමට හා ලිවීමට ඇති හැකියාවයි. මාධ්‍ය රටක සිව්වන ආණ්ඩුව වේ. මේ නිසාම එය වර්තමානයේ දී ව්‍යවස්ථාදායකය අධිකරණය  විධායකයට බලපෑම් එල්ල කරන්නට සමත් වී ඇත. එසේම සමාජ ආර්ථික දේශපාලන සංස්කෘතික යන සෑම අංගයක් කෙරෙහිම බලපෑම් එල්ල කරන්නට මාධ්‍යයට හැකියාව ලැබී ඇත. නමුත් එය සුළු පටු කරුණක් ලෙස නම් සැලකිය නොහැක. එබැවින් මාධ්‍යයේ බලපෑම කවරාකාර ද යන්න හඳුනා ගැනීම මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවයයි. ඩේවිඩ් කොන්සිඩින් දක්වන ආකාරයට "සන්න්නිවේදනයේදී මුද්‍රිත මෙන්ම මුද්‍රිත නොවන විවිධාකාර මාධ්‍යයන් මගින් තොරතුරු ලබා ගැනීමට ,ඒවා විග්‍රහ කිරීමට, සන්නිවේදනය  කිරීමට ද හැකියාව මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවය වේ." මේ නිසාම මාදු සාක්ෂරතාව යනු මානවයාගේ මූලික අයිතිවාසිකමකි. එය විවේචනයක් ලෙසම සැලකිය නොහැක. ඒ තුළ පවතින්නේ සැබෑ අර්ථ වසා ව්‍යාජ අර්ථය සැබෑ අර්ථය කළ මාධ්‍යයේ මාධ්‍යයේ යථාර්ථය ගැඹුරින් හැදෑරීමක් පමණි. මාධ්‍ය සාක්ශරතාවය යනු මාධ්‍ය මගින් සෑම ආකාරයකින්ම ඉදිරිපත් කරනු ලබන සන්දේශ පරිහරණය කිරීමට, විශේෂණය කිරීමට , ඇගයුමට හා නිර්මාණය කිරීමට ලබාගන්න හැකියාවයි. 

              යුනෙස්කෝ ආයතනය නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ජනමාධ්‍ය  සාක්ෂරතාවෙන්  මෙවැනි මූලික අවබෝධයක් තිබිය යුතුය. 

1. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජයක් තුළ ජනමාධ්‍ය විසින් ඉටු කරනු ලබන කාර්යය පිළිබඳ මූලික අවබෝධය.

2. එම කාර්යය නිසි ලෙස ඉටු කිරීමට ජනමාධ්‍යයට ඉඩ සැලසෙන්නේ කිනම් වාතාවරණයක් තුළ ද යන්න පිළිබඳ අවබෝධය. 

3. ජනමාධ්‍ය අන්තර්ගතයෙන් පිලිබිබු වන පරිදි තත්කාර්ය ජනමාධ්‍ය විසින් නිසි ලෙස ඉටු කරන්නේ දැයි වටහා ගැනීමට අවශ්‍ය මූලික දැනුම.

4. ස්වයං ප්‍රකාශනය සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සහභාගීත්වය සඳහා ජනමාධ්‍ය ඇසුරු කිරීම පිළිබඳ දැනුම.

මේ ආකාරයට මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවයෙන් යුක්ත ග්‍රාහක පිරිසක් බිහි වීමෙන් මාධ්‍යයේ වාණිජත්වයට නොවන විට එන මාධ්‍ය පිළිබඳව පිළිබඳව සබුද්ධික දැනුමක් ඇති පිරිසක් ගොඩනැගේ. එය මාධ්‍ය පඨිතය සත්‍ය සහ අඅසත්‍ය තෝරා බේරා ගෙන බේරාගෙන ග්‍රහණය කරගන්නට හැකියාව සලසනු ලබයි. 

           මාධ්‍ය න්‍යාය අනුව එකම සන්දේශය විවිධ ආකාරයෙන් විවිධ අයුරින් බලපෑම් කරන්නට සමත් වීමයි. මෙය මාධ්‍ය පඨිතයන් විවිධාකාරයෙන් විශ්ලේෂණය කරන්නට යොදා ගන්නා වූ විවිධාකාර ප්‍රකාශන මාර්ගයක් වශයෙන් මාධ්‍ය  න්‍යායන් හැඳින්වේ. ජොසුආ මෙරෝව්ට්ස් මාධ්‍ය න්‍යාය ඔස්සේ අන්තරන්තර්ගතයෙන් ජන මාධ්‍යයේ තාක්ෂණික පැතිකඩ හා සම්බන්ධ ක්‍රියාත්මක වන සාහිත්‍යයේ ඒක අන්තර්ගතය කෙරෙහි බලපාන එය හැඳින්වීම සඳහා මාධ්‍ය නියා යන සංකල්පය යොදා ගත හැකි බව පෙන්වා දී ඇත. එසේම මාෂල් මැක්ලූහන් සහ නීල් පෝස්ට්මන් ද වැඩිදුරටත් මාධ්‍යයේ නයාය යනු කුමක්ද යන්න විශ්ලේෂණය කරමින් පෙන්වා දී ඇත. මාශල් මැක්ලූහන් දක්වන ලද අදහසට අනුව මාධ්‍යම සංදේශය වේ. මේ අනුව මාධ්‍ය අනුව සාම්ප්‍රදායක එකක්ම නොවන අතර එය නූතන මාධ්‍ය නව මාධ්‍ය යන විවිධ ස්වරූපයන්ගෙන් විවිදාකාරය වෙනස් වීම් වලට ලක් වන බව දැක්විය හැකිය. ඒ ඒ තාක්ෂණික දියුණුවක් ඇති වූ කාලයන්හිදී මාධ්‍ය විවිධ විවිධාකාරයෙන් ඇතිවූ ඇති වූ තාක්ෂණික දියුණුව පිළිබඳ මාධ්‍ය න්‍යාය තුළින් විග්‍රහ කරයි. එසේම මාධ්‍යයේ සමකාලීන ස්වරූපයත් සමග  හඳුනාගත හැකිය. 

 උදාහරණයක් වශයෙන් මීට පෙර සොරකමක ඇසින් දුටු සාක්ෂිකරුවෙකු ඒ පිළිබඳව වහාම පොලීසියට දැන්වීමට දැමීමට කටයුතු කරයි.නමුදු සමාජ මාධ්‍යන්හි වර්තමාන දියුණුව සමඟ එවන් සිද්ධියක් වීඩියෝගත කර සමාජ මාධ්‍ය වෙත මුදා හරින්නට වර්තමාන සමාජය පෙළඹී ඇත.

       මේ ආකාරයෙන් මාධ්‍ය යටි පෙළ කියවා ගැනීමට මෙය පත්‍රය පිළිබඳ අවබෝධයකින් යුතු වීමෙන් හැකියාවක් හිමි වේ. ඒවා මාධ්‍ය ආචාර ධර්මීය න්‍යායන් ලෙස ලෙසද හඳුන්වයි. 

• මැජික් බුලට් න්‍යාය
• භාවිත සහ සංතෘප්ත න්‍යාය 
• මාධ්‍ය රෝපණ න්‍යාය
• නිහඬ දඟර න්‍යාය
• වගා කිරීමේ න්‍යාය
• එන්නත් කිරීමේ න්‍යාය
• protection motivation theory
• න්‍යාය පත්‍ර සැකසීමේ න්‍යාය
• සමාජ ඉගෙනුම් න්‍යාය

මෙවැනි න්‍යායන් කිහිපයක් ම මාධ්‍ය පිළිබඳව අධ්‍යයනයේ දී යොදාගත හැකිය. 

🌼වගා කිරීමේ න්‍යාය

දිගුකාලීනව මාධ්‍යට නිරාවරණය වන පුද්ගලයන් දැඩි ලෙස මාධ්‍ය පරිභෝජනය සිදු කරන විටයථාර්ථය අවබෝධ කරගන්නට වැඩි අවස්ථාවක් පවතින අතර ඒ තුළින් ඔවුන්ගේ ආකල්ප හැසිරීම් හා සිතුම් පැතුම් සඳහා බලපෑමක් සිදු කරයි. මෙය වගා කිරීමේ න්‍යාය වශයෙන් හඳුන්වයි. 1960 දී ජෝර්ජ් ගබ්නර් විසින් මෙය ඉදිරිපත් කර තිබේ.

🌼 එන්නත් කිරීමේ ප්‍රවේශය

      මෙහිදී මාධ්‍යයෙන් ලබා දෙන්න පිළිබඳව පිළිබඳව කිසිදු ප්‍රශ්න කිරීමක් සිදු සිදු නොකරන අතර ඒවා ඒ ආකාරයෙන්ම ග්‍රාහකයා පිළිගන්නා බව අදහස් කෙරේ. මේ තුළින් මාධ්‍යයට තමාට අවශ්‍ය ආකාරයෙන් මත වාද ගොඩනැගීමට හා ඒවා සමස්ත සමාජය තුළ ම ව්‍යාප්ත කිරීමට හැකියාවක් ලැබෙයි. කෙසේ වෙතත් මෙය 1920 දශකයේ දී පමණ ඇතිවූවක් බව පෙන්වා දිය හැකිය.

🌼භාවිත සහ සංතෘප්ත න්‍යාය

       මෙය 1940 දශකයේ  කැට්ස් සහ බ්ලුම්ලර් විසින් නිර්මාණය කරන ලද්දකි. මෙය අනෙක් න්‍යායන්ට වඩා සුවිශේෂී එකක් වන්නේ මෙහිදී පවතින්නේ මාධ්‍ය සමාජයට බලපෑම් සිදු කිරීමක් නොව සමාජය මාධ්‍ය සමග වෙසෙමින් සිය අවශ්‍යතා හා අරමුණු ඉටුකර ගැනීමේ ක්‍රියාවලියකි. එබැවින් මෙය මනෝ විද්‍යාත්මක ප්‍රවේශයක් වශයෙන් ද වශයෙන් ද හැඳින්විය හැකිය. 

මේ ආකාරයෙන් විවිධාකාර වූ න්‍යායන් පිළිබඳ අවධානය යොමු කිරීමෙන් මාධ්‍ය සැඟවුණු අර්ථය පිළිබඳව වඩාත් හොදින් විශ්ලේෂණය කර අවබෝධයක් ලබන්නට හැකියාව ලැබේ.

නයෝමි ශෂිකලා 

කොළඹ විශ්වවිද්‍යාලය

ශ්‍රීපාලි මණ්ඩපය.